दसैँमा कस्तो खानपान गर्ने ? यस्तो छ खाद्यप्रविधि विज्ञको सुझाव

कमल धिताल |

असोज २७, २०७८ बुधबार ६:२४ बजे

काठमाडौँ - नेपाली संस्कारमा चाडपर्वमा मिष्ठान्‍न भोजन गर्ने चलन छ । बडादसैं भन्नेबित्तिक्कै साना बालबालिका पनि 'मिठो खाने, नयाँ लगाउने' सोचले फुरुङ्ग हुन्छन् । साना मात्रै नभइ ठूलाबडामा पनि दसैंमा मिठो खाने, रमाइलो गर्ने सोच हुन्छ । दसैँमा सबभन्दा बढी खपत हुने परिकार मासुजन्य हुन्छ । घरघरमा आ-आफ्नो मौलिक संस्कारअनुसार नेपालीहरूले खसीबोका, च्यांग्रा वा राँगाको बली दिनेगर्छन् । जसमा प्रचुर मात्रामा रातो मासु पाइन्छ 

रातो मासु खानु स्वास्थ्यका लागि खासै राम्रो मानिँदैन । रातो मासु अपच भएपछि विभिन्‍न रोग लाग्ने जोखिम हुन्छ । खानपिनकै कारण दसैंलाई दशा बन्‍न नदिन ध्यान पुर्‍याउनुपर्ने हुन्छ । चाडबाडमा चिल्लो, पिरो, अमिलो र बोसोयुक्त खानेकुरा खान मन पराउँछन् । तर, यस्ता परिकार मात्रा नमिलाई खाँदा शरीरलाई हानि गर्ने विज्ञहरू बताउँछन् ।

दसैँमा माछा तथा मासु खानेकुरा सँगै हरियो सागपात र ताजा फलफूल पनि सन्तुलित रूपमा खानुपर्छ । बढी चिल्लो, अमिलो र पिरो खानेकुरा नखाँदा नै राम्रो हुन्छ, आफूले पचाउन सक्ने अवस्था हेरेर मात्र खानेकुरा खानुपर्छ । खाद्यप्रविधि विज्ञबाट नै जानौँ, दसैंमा कस्तो आहारको सेवन गर्नु उचित हुन्छ ।

मासु एक पौष्टिक आहार हो र यसमा अन्य खानेकुरामाभन्दा प्रोटिनको मात्रा बढी हुन्छ । प्रोटिन हाम्रो शरीरका लागि आवश्यक तत्व हो । दसैँमा अन्य समयको तुलनमा मासुको खपत बढी हुने गर्छ । प्राय जसो घरमा एक परिवारको लागि एउटा खसी बोकालगायतका जनावरको प्रयोग हुँदा यसको प्रयोग केही दिनसम्म नै रहन्छ ।

मासुलाई एकपटक पकाएर राखेपछि त्यसमा तापक्रम मिलाएर राख्‍न सक्नुपर्छ । सामान्यतया मासुलाई ७२ डिग्री सेन्टीग्रेटभन्दा माथि वा ७ डिग्री भन्दामुनि राख्नु पर्छ । हामीकहाँ खाद्य सुरक्षाको त्यति अभ्यास रहेको पाइँदैन । कतिपय अवस्थामा एउटै चक्कुले मासु काट्ने तथा त्यही चक्कु राम्रोसँग विना धोइपखाली अन्य खानेकुरासमेत काट्ने गरेको पाइन्छ । यसले विभिन्न रोग निम्त्याउने खतरा रहन्‍छ ।

बजारमा सामान खरिद गर्दा विशेष ध्यान पुर्‍याउनु पर्ने हुन्‍छ । उपभोक्ताले दसैँ तथा तिहार चाडपर्वको बेला खरिद गर्ने सामानमा लेबलको प्रयोग भए नभएको राम्रोसँग हेरेर मात्र किन्नुपर्छ । सुँगुर जस्ता जनावरको मासुमा जुकालगायतका ब्यकटेरिया बढी हुने हुँदा यसको प्रयोगगर्दा राम्रोसँग पोलेर वा पकाएर खाने गर्नुपर्छ । त्यस्तै हरियो सागपातलगायतका फलफुल पखल्दा सफापानीको प्रयोग गर्नुपर्छ ।

सेकुवा बनाउँदा ७५ डिग्रीदेखि ८० डिग्रीसम्म सपूर्ण भाग राम्रोसँग पकाएर मात्र खाने गर्नुपर्छ ।

मासुको चोक्टा ठूलो बनाउँदा राम्रोसँग नपाक्ने हुँदा स-साना टुक्रा बनाएर मात्र खाने गर्नुपर्छ । कुनै पनि सामान किन्दा त्यसको बनेको मिति र सकिने सकिने मिति राम्रोसँग हेरेरमात्र किन्ने गर्नुहोस् । खानापकाउँदा चाहिनेमात्र पकाउने गर्नुहोस् । एकपटक पकाएको खानेकुरा बेला बेला पकाउँदा बिग्रिन्छ ।

दसैँ तथा तिहार जस्ता चाडबाडमा मानिसहरू आफ्नो शरीरलाई बढी आराम गराउने गर्छन् । यसले गर्दा मानिसमा विभिन्न दीर्घकालीन रोग समेत निम्त्याउन सक्नेहुँदा ध्यान पुर्‍याउनु पर्ने हुन्‍छ । दसैँमा मासुसँगै सागपात तथा फलफुलको प्रयोग गर्नुपर्छ यसले गर्दा कब्जियत समस्या हुँदैन । बसेर खानेमात्र गर्दा पनि यसले शरीरलाई फाइदा भन्दा बढी हानि पुर्‍याउने हुँदा व्यायाम अनिवार्य गर्नुपर्छ  । मदिरा तथा ड्रिकको अत्यधिक प्रयोगले समस्या निम्त्याउनसक्ने हुँदा यसको मात्रा मिलाएर मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ ।  कब्जियत तथा पाइल्सको समस्या भएका मानिसले माछा मासु प्रयोगका साथै सागपात तथा फलफुलको प्रयोग गर्दा समस्या कम हुन्छ ।

 

'तारेको, भुटेको तथा बढी मसालेदार खान एकैपटक खानु हुँदैन'

भिमप्रसाद पुलामी, ​खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागका वरिष्ठ खाद्य अधिकृत

दसैँमा मासुसहित चिल्लो र मसलेदार परिकार धेरैको भान्सामा बन्ने गर्छ । अरू वेला काम र कसरत गर्ने व्यक्ति दसैँमा अल्छी भएर घरमै बस्ने गर्छन् ।  असरदार खाना, त्यसमा पनि व्यायामको कमीले स्वास्थ्यमा हानि निम्त्याउन सक्छ । माछा मासु जस्ता मसालेदार खानेकुरा प्रयोग गर्दा एकैपटक खानु भन्दा पनि पटक-पटक खाने बानी गर्नुपर्छ । फाइबर बढी भएका फलफुलको तथा सागपातको प्रयोग बढाउनुपर्छ । यसले पाचन प्रणालीलाई काम गर्न सजिलो बनाउँछ ।

मासुखाँदा पाचन प्रणालीलाई अप्ठ्यारो बनाउने खानेकुराहरूको प्रयोग गर्नुझन् हानिकारक हुन जान्छ । तारेको भुटेको तथा बढी मसालेदार खान एकैपटक खानु हुँदैन । पकाएर राखेको मासुलाई पटक पटक पकाएर प्रयोग गर्नु हुँदैन । माछा मासु जस्ता खानेकुरा पटक पटक पकाउँदा बिग्रनेहुँदा चहिनेजति मात्र पकाएर राख्नुपर्छ ।दसैँमा गाँउघरमा खसीबोकाको खुट्टा पोलेर लामो समयसम्म राखेर खाने गरेको समेत पाइन्छ । यसरी राखेको मासुलाई राम्रोसँग पोलेर सुख्खा ठाउँमा राख्दा खानयोग्य हुन्छ । बच्चाहरू खान भनेपछि हुरुक्कै हुने हुँदा बिरामी हुने गरेको धेरै सुनिन्छ । बच्चाहरूको खानामा विशेष ध्यान पुर्‍याउनु पर्छ । दसैँमा मानिसहरूले चिसो पेय पदार्थले पाचन राम्रो गराउने भन्दै प्रयोग गरको समेत देखिन्छ । बजारमा पाहिने चिसो पेय पदार्थमा १२ प्रतिशत सुगर हुने हुँदा यसले तौल बढाउने गर्छ । चिसो पेय पदार्थभन्दा शुद्ध पानी प्रयोग गर्नु कयौं गुणा हितकर हुने गर्छ । फाइबर बढी भएका फलफुलको प्रयोग तथा सागपात बढी प्रयोगले शरीरलाई फाइदा गर्छ ।